Một hiện tượng tự nhiên vô cùng phổ biến và quen thuộc với chúng ta, luôn đi cùng với bão, với dông, với những đám mây đen u ám, đó chính là sấm sét. Quen thuộc là thế nhưng có khi nào nhìn ngắm cơn mưa, bạn tự hỏi rằng “Sấm sét là gì? Tại sao lại có sấm sét? Và chúng được hình thành như thế nào?”. Với bài viết dưới đây, hãy cùng Bạn Chưa Biết đi tìm câu trả lời nhé!
Tại sao lại có sấm sét?
Vào ngày mưa dông, khi hai đám mây tích điện trái dấu lại gần nhau, hiệu điện thế giữa chúng có thể lên tới hàng triệu vôn. Giữa hai đám mây có hiện tượng phóng tia lửa điện và ta trông thấy một tia chớp. Vài giây sau ta mới nghe thấy tiếng nổ, đó là sấm (do vận tốc ánh sáng nhanh hơn vận tốc của tiếng động nên ta trông thấy tia chớp trước). Khi đám mây dông tích điện đi gần mặt đất tới những khu vực trống trải, gặp một vật có độ cao như cây cối, người cầm cuốc xẻng… thì sẽ có hiện tượng phóng tia lửa điện giữa đám mây và mặt đất. Ta gọi đó là hiện tượng sấm sét.
Sấm sét là gì?
Giải thích
Sấm sét là tên gọi chung của những tia sáng trên bầu trời khi dông bão, nhưng chúng lại không phải là một, mà là do dân gian từ đời xưa đến nay vẫn thuận miệng nên gọi chung.
Thực tế:
- Sét hay tia sét là hiện tượng phóng điện trong khí quyển giữa các đám mây và mặt đất hay giữa các đám mây mang các điện tích khác dấu, đôi khi còn xuất hiện trong các trận phun trào núi lửa hay bão bụi (cát). Khi phóng điện trong khí quyển tia sét có thể di chuyển với tốc độ 36.000km/h. Sét có thể đạt tới nhiệt độ 30.000°C, gấp 20 lần nhiệt độ cần thiết để biến cát silica thành thủy tinh.
- Sấm hay sấm sét là âm thanh gây ra bởi tia sét và là một hiện tượng thiên nhiên. Tùy thuộc vào khoảng cách và bản chất của những tia chớp, âm thanh sấm nghe được có thể dạng thanh ngắn hoặc dàng âm trầm lớn kéo dài hoặc ngắn. Tiếng sấm thường xuất hiện sau ánh sáng của tia chớp lóe lên.
Nhưng chúng luôn đi đôi với nhau bởi khi chớp được hình thành, các tia lửa điện sẽ nung nóng không khí ở nhiệt độ 30.000 độ C. Do tốc độ nung nóng quá nhanh, không khí nở ra đột ngột gây ra tiếng nổ – đó chính là sấm. Đây là hiện tượng mô tả rõ ràng rằng tốc độ âm thanh chậm hơn so với tốc độ ánh sáng. Vì sự khác biệt này, người ta có thể tính toán được tia chớp cách bao xa bằng đo thời gian giữa việc nhìn thấy tia chớp lóe lên và âm thanh sấm nghe được.
Quá trình hình thành sấm sét
Sét là sự phóng điện trong cơn dông, là nguồn điện cực kỳ mạnh và được coi là phép màu của tự nhiên. Nguyên nhân chính là do sự hình thành các điện tích khối lớn trong cơn dông. Nguồn sét chính là đám mây mưa mang điện tích dương và âm ở phần trên và dưới sinh ra một điện trường cường độ vô cùng lớn.
Sự hình thành điện tích khối với cá cực tính khác nhau trong đám mây hay được biết tới với cái tên phân cực của đám mây có liên quan đến sự ngưng tụ do quá trình làm lạnh hơi nước của luông không khí nóng trên cao.
Trong quá trình tích lũy các điện tích phân cực khác nhau, một điện trường với cường độ gia tăng hình thành xung quanh đám mây. Khi Gradient điện thế ở một điểm bất kỳ của đám mây đạt giá trị tới hạn về tính chất cách điện của không khí (với áp lực khí quyển bình thường, khoảng 3.106 V/m) ở đó xảy ra sự đánh xuyên hay sét tiên đạo.
Sấm sét tạo ra khí gì?
Không khí bao gồm 78% nitrogen, 20% là oxy, và 2% các loại khí khác. Hai thành phần chính của không khí tồn tại dưới dạng phân tử, chính là N2 và O2. Chớp lóe lên sẽ tạo ra nhiệt độ, tách mỗi liên kết giữa các phân tử, tạo ra một nhóm nguyên tử N và O trôi nổi tự do.
Khi nhiệt độ hạ xuống, chúng sẽ gắn lại với nhau, tất nhiên vẫn còn sót một vài nhóm. Cụ thể, các nguyên tử O sẽ kết hợp với phân tử O2, tạo ra O3 – khí ozone. Khi khí này được tạo ra ở mật độ đủ sẽ tạo ra mùi hương đặc trưng khi sét đánh.
Khi trời sắp mưa, chúng ta thường ngửi thấy mùi giống mấy loại hóa chất tẩy rửa. Đó chính là mùi ozone tạo ra. Thậm chí, khi ngửi mùi này, chúng ta cảm thấy thư thái, sạch sẽ hơn bởi ozone cũng có tác dụng diệt khuẩn.
Ngay cả khi mưa không có sấm sét, bạn vẫn có thể ngửi thấy mùi này. Mặc dù mật độ ozone trong không khí chỉ khoảng 10 phần tỷ, thế nhưng mũi con người vẫn cực nhảy cảm trong việc phát hiện mùi hương – đặc biệt là mùi sấm sét. Lần tới khi có mưa bão, hãy mở cửa và hít một hơi thật sâu. Bạn đang ngửi thấy mùi sét đấy!
Cách phòng tránh bị sét đánh
Sét là hiện tượng thời tiết cực đoan ngẫu nhiên nên không có vị trí an toàn tuyệt đối để tránh sét. Tuy nhiên các nhà khoa học vẫn khuyến cáo, việc chủ động tìm nơi an toàn, đề phòng tránh sét khi gặp trời mưa dông, nhất là trong mùa mưa bão, có thể làm giảm đáng kể khả năng bị sét đánh và tránh được những tổn thương về sức khỏe.
Cách phòng tránh sấm sét
- Điều đầu tiên để phòng chống bị sét đánh, tất cả người dân cần chủ động nắm rõ thông tin thời tiết.
- Khi trời sắp xảy ra mưa dông (mây đen, không khí lạnh, gió) cần vào nhà trú mưa. Khi ở trong nhà, nên đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, tránh các chỗ ẩm ướt như buồng tắm, bể nước, vòi nước, không nên dùng điện thoại trừ trường hợp rất cần thiết. Rút phích cắm các thiết bị điện trước lúc có giông. Với các đường dây điện thoại hay dây điện vì nối với lưới bên ngoài nên rất có thể bị ảnh hưởng sét đánh lan truyền. Bởi vậy nên tránh xa các dây này và các vật dùng điện với khoảng cách ít nhất là một mét.
- Khi đang ở ngoài trời, nếu không tìm được chỗ trú ẩn, phải tránh xa các cây cao, không đứng ở đỉnh đồi, không đứng ở các vùng đất trống trải, vứt bỏ các vật dụng kim loại trong người; cũng không đứng, ngồi cạnh cột điện, hoặc đường dây tải điện, vì đây cũng là những nơi dễ bị sét đánh hay dây điện bị đứt nên rất nguy hiểm.
- Trong trường hợp đang ở vùng đất trống nên chụm hai chân, cúi người sát mặt đất (nhưng không chạm hay nằm xuống đất) với hai tay bịt tai… Nếu ở trong rừng thì tìm những nơi cây thấp hơn và thưa để tránh. Không đứng thành nhóm người gần nhau.
- Nếu như bạn cảm thấy tóc bị dựng lên (như cảm giác điện khi sờ tay trước mặt tivi) thì điều đó có nghĩa là có thể bị sét đánh bất cứ lúc nào. Lập tức cúi ngồi xuống và lấy tay che tai, không nằm xuống đất hay đặt tay lên đất.
- Đối với các vật có bề mặt kim loại như xe buýt, tàu hỏa, ôtô… nếu không thò người ra ngoài và không chạm đến vỏ bọc thì ở những chỗ này là an toàn. Ngược lại đối với các ôtô, tàu thủy để hở hay không có vỏ bọc kim loại thì lại nguy hiểm. Sau khi nghe thấy tiếng sét 30 phút thì có thể trở lại làm việc bình thường.
- Đối với nhà ở cao tầng, khi thiết kế xây dựng phải có cột thu lôi.
- Ở những vùng nông thôn, đồi núi, biện pháp phòng chống sét lâu dài là trồng nhiều cây xanh. Thực tế cho thấy khi trồng nhiều cây xanh phủ trên diện tích rộng, số lần sét đánh giảm hẳn. Tuy nhiên, không được trồng cây quá cao sát nhà…
- Quy tắc nhìn, nghe: Khi sét xảy ra, thoạt tiên ta thấy tia chớp loé lên và sau đó là có tiếng sấm kèm theo. Nếu bạn tính khoảng thời gian từ lúc tia chớp loé lên và lúc nghe thấy tiếng sấm thì có thể xác định được khoảng cách tới nơi sét xảy ra. Chia số giây cho 3 ta được khoảng cách đến tia sét. Ví dụ đếm được 3 giây thì sét cách vị trí đứng là 3/3 = 1km. Nên nhớ rằng nếu như khoảng thời gian bạn đếm được từ khi thấy chớp và nghe tiếng sấm nhỏ hơn 30 giây, thì bạn đã nằm trong tầm ngắm của tia sét rồi và phải cẩn thận.Nếu thời gian này nhỏ hơn 20 giây thì phải di chuyển đến nơi an toàn hơn. Khi nghe thấy tiếng sấm đầu tiên bất kể là gì cũng cần phải thấy nguy hiểm đã đến. Sét có thể đánh cách xa nơi có mưa tới 15-20km.
Hy vọng với những chia sẻ của chúng tôi sẽ giúp bạn lí giải được những thắc mắc. Với những cách phòng tránh sấm sét trên, bạn hoàn toàn có thể chủ động trong việc bảo vệ an toàn cho bản thân và gia đình trong mùa mưa, giông sắp tới.
